Τετάρτη 23 Νοεμβρίου 2016

Για την Γεωργία Σάνδη


Γεωργία Σάνδη (1804-1876), ένας ιδιαίτερος, μορφωμένος, ανοιχτόμυαλος, φιλελεύθερος άνθρωπος που έζησε σε μια εποχή που δεν ήταν κατάλληλη για εκείνη. Όμως δεν ανέχθηκε την οπισθοδρομική κοινωνία στην οποία ζούσε, αντέδρασε, προσπάθησε να την αλλάξει. Το μεγαλύτερο λάθος της: ήταν γυναίκα μορφωμένη, γυναίκα σκεπτόμενη. Καμιά φορά τυχαίνει να ξέρουμε τόσα πολλά για τη ζωή ενός συγγραφέα κι όμως να μην έχουμε διαβάσει τίποτα δικό του. Αυτό να σημαίνει άραγε ότι η προσωπικότητα ενός λογοτέχνη υπερίσχυσε του έργου του; Το μόνο σίγουρο είναι ότι η προσωπικότητά της και η ιδιοσυγκρασία της είναι αυτά που έμειναν στην ιστορία, ο τρόπος που ντυνόταν, που φερόταν, ο χωρισμός από τον πρώτο άντρα της και οι μετέπειτα συχνές εναλλαγές ερωτικών συντρόφων. Η ιδιαίτερη σχέση της με τον Σοπέν που έχει αναφερθεί σε προηγούμενη ανάρτηση, έχει απασχολήσει και τον κινηματογράφο μέσω της ταινίας Impromptu. Έζησε ως καλλιτέχνης και συναναστράφηκε με τους πιο γνωστούς καλλιτέχνες της εποχής της, οι οποία την σέβονταν και αναγνώριζαν την αξίας της.

Επιτέλους έφτασε η στιγμή να διαβάσω μερικές λέξεις της.
Τυχαία συναντήθηκα με μία προσφορά του τίτλου "Ημερολόγιο της καρδιάς", από την οποία δεν μπορούσα να μην επωφεληθώ. Όπως φανερώνει και ο τίτλος του βιβλίου, περιέχει αποσπάσματα από τα ημερολόγια της, καθώς και επιστολές που αντάλλασσε με τον Γκυστάβ Φλωμπέρ αποδεικνύοντας την φιλία και τον αλληλοσεβασμό που έτρεφαν. Την έκδοση του ημερολογίου προλογίζει η εγγονή της Ορόρ Σάνδη που προφανώς είχε και την ευθύνη της έκδοσης των προσωπικών σκέψεων της γιαγιάς της. Πρόκειται για διάσπαρτες σημειώσεις που κρατούσε η Σάνδη, οι οποίες εκτείνονται μεταξύ των ετών 1833-1840 αλλά και τα έτη 1852 και 1868. Είναι η εποχή που είναι 30 ετών, έχει αποκτήσει φήμη, έχει φέρει στον κόσμο δύο παιδιά και ο αποτυχημένος γάμος της λήγει οριστικά μέσω διαζυγίου. Είναι πια ελεύθερη να ζήσει και να ερωτεύεται. Για έρωτα και αγάπη μιλούν οι περισσότερες προσωπικές της σημειώσεις. Αρχικώς, ερωτεύεται τον 24χρονο Μισέ και φεύγουν για τη Βενετία, εκεί αρρωσταίνει και ερωτεύεται τον γιατρό της, αλλά μετά επανασυνδέεται με τον πρώην της, ο οποίος όμως είναι ψυχρός απέναντί της κι εκείνη μετανιώνει και το μόνο που την κρατά για να μην αυτοκτονήσει είναι τα παιδιά της... Οι τόσες εναλλαγές ερωτικών συντρόφων και ο τόσος έρωτας με κάνουν να πλήττω αφόρητα αλλά δεν μπορώ παρά να παραδεχτώ τη συγγραφική της δεξιοτεχνία, τον λυρισμό και την απαράμιλλη χάρη. Εξάλλου πρόκειται για προσωπικές σκέψεις που ενδεχομένως να μην ήθελε να εκδοθούν.

Αν δεν δώσουμε σημασία στους έρωτές της (εξάλλου και το ότι είναι ελεύθερη να ερωτεύεται ήταν, για την εποχή εκείνη, ένας τρόπος ανεξαρτησίας και αντίδρασης σε μια καταπιεστική κοινωνία που η γυναίκα προορίζεται να είναι η μητέρα των παιδιών της και η σύζυγος του πατέρα των παιδιών της) παρακολουθούμε μέσω των σκέψεων της ένα κομμάτι της καθημερινότητάς της και του ιδιαίτερου κύκλου της. Αγαπά τη μουσική και μιλά συχνά για αυτήν, εξάλλου συνδέεται με στενή φιλία (και όχι μόνο) με τον Λιστ που αργότερα της γνωρίζει τον Σοπέν. Ακούει τον καλό της φίλο να παίζει πιάνο και μέσω των σκέψεων της φανταζόμαστε ότι στο δίπλα δωμάτιο βρίσκεται ο Λιστ και δημιουργεί μουσική.
Και φυσικά βρίσκονται αναφορές για τη θέση της γυναίκας:

"Είναι κάτι καθαγιασμένο, ένας νόμος της φύσης, όχι η αγάπη της αδυναμίας για τη δύναμη αλλά η αγάπη της δύναμης για την αδυναμία. Γι' αυτό, το ανθρώπινο θηλυκό αγαπάει τα μικρά του, γι' αυτό θα έπρεπε κι ο άντρας να αγαπάει τη γυναίκα. Σκέφτηκε όμως να καθαγιάσει με νόμους δουλείας την αναπόφευκτη εξάρτησή της κι έτσι, αντίο γλυκύτητα κι ελευθερία του έρωτα. Ποια γυναίκα θα αποζητούσε την πνευματική ζωή, αν της πρόσφεραν τη ζωή της καρδιάς; Είναι τόσο γλυκό να σ' αγαπούν! Ωστόσο, τις κακομεταχειρίζονται, τις χαρακτηρίζουν ηλίθιες ή τις εγκαταλείπουν, περιφρονούν την αμάθειά τους, ειρωνεύονται τη γνώση τους. Στον έρωτα τους συμπεριφέρονται όπως σε πόρνες, στη συζυγική φιλία όπως σε υπηρέτριες. Δεν τις αγαπούν, τις χρησιμοποιούν, και τις εκμεταλλεύονται κι ελπίζουν να τις υποτάξουν με το νόμο της αφοσίωσης".  

Αυτή ήταν η Γεωργία Σάνδη, μια γυναίκα που μιλούσε για την αγάπη και τον ερώτα, ενώ φορούσε παντελόνια και εισέβαλε σε χώρους που ανήκαν κατηγορηματικά σε άντρες, ενώ παράλληλα πρόδιδε τον έρωτα πριν προλάβει να την προδώσει εκείνος πρώτος.

Όμορφη συνάντηση ελπίζω να ξανασυμβεί στο μέλλον. Πάντα με μαγεύουν οι συγγραφείς του 19ου αιώνα, ίσως γιατί αυτή η εποχή είναι μακριά αλλά παράλληλα πολύ κοντά μας.

Παρασκευή 11 Νοεμβρίου 2016

Η βιβλιοθήκη ενός βιβλιοκριτικού



Οι εκδόσεις Πατάκη είχαν αναφέρει σε παλαιότερη δημοσίευσή τους ότι μετά την μεγάλη επιτυχία των βιβλίων της E. L. James είχαν την οικονομική δυνατότητα να εκδώσουν βιβλία λιγότερο εμπορικά περισσότερο ποιοτικά. Συγκεκριμένα είχαν αναφερθεί στην έκδοση των απάντων του πολύ αγαπημένου λογοτέχνη Χ. Λ. Μπόρχες που είχαν μείνει δίχως εκδότη μετά το κλείσιμο των Ελληνικών Γραμμάτων. Πράγμα που έπραξαν και τα άπαντά του τα τελευταία χρόνια ξανακυκλοφορούν στην ελληνική αγορά εμπλουτίζοντας τη βιβλιοπαραγωγή με τις σκέψεις και τις λέξεις του μεγάλου συγγραφέα. Οι εκδόσεις Πατάκη όμως εξακολουθούν να μας εκπλήσσουν ευχάριστα με τις ποιοτικές εκδοτικές επιλογές τους αλλά και την τυπογραφική αισθητική τους.

Λόγος για το νεοεκδοθέν βιβλίο με αρθρογραφία του George Steiner με τίτλο "Περί λόγου, τέχνης και ζωής". Ο αυστριακής καταγωγής Στάινερ γεννημένος το μακρινό 1929 δίδαξε συγκριτική λογοτεχνία σε μεγάλα πανεπιστήμια ενώ συνεργάστηκε με τα καλύτερα λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες συντάσσοντας λογοτεχνικές κριτικές και όχι μόνο. Έχει εκδώσει πολλούς τίτλους δοκιμίων λογοτεχνικού ενδιαφέροντος πολλοί από τους οποίους έχουν μεταφραστεί και στα ελληνικά, να ξαναθυμηθούμε το ολιγοσέλιδο μεγάλο βιβλιοβιβλίο με τίτλο "Η σιωπή των βιβλίων".

Στο νεοεκδοθέν βιβλίο συγκεντρώνονται 28 άρθρα από τα 130 που είχαν δημοσιευθεί μεταξύ των ετών 1967-1997 στο περιοδικό New Yorker. Τα περισσότερα αναφέρονται σε λογοτεχνικά έργα και συγγραφείς αλλά και σε ιστορικά γεγονότα, σε πολιτική, φιλοσοφία και τέχνη φανερώνοντας, αναπτύσσοντας και αναλύοντας το ευρύ γνωστικό πεδίο του Στάινερ. Θα σταθώ κυρίως στις κριτικές λογοτεχνίας καθώς ίσως να είναι η πρώτη φορά που διαβάζω τόσο εμπνευσμένες βιβλιοκριτικές που καταφέρνουν να σταθούν από μόνες τους σαν μικρές μελέτες, μικρά δοκίμια περί λόγου και τέχνης, μικρά διαμαντάκια ενός μεγάλου πνεύματος. Με αφορμή κάποιο βιβλίο ή όλο το συγγραφικό έργο ενός συγγραφέα ο Στάινερ ξαναθυμάται μεγάλα ονόματα συγγραφέων, φιλοσόφων, πολιτικών, παραθέτει, συγκρίνει, αναλύει από τη σκοπιά ενός μελετητή ή γιατί όχι κι ενός λογοτέχνη. Εκατοντάδες τίτλοι βιβλίων περνάν από τα μάτια του αναγνώστη, χιλιάδες σελίδες πνευματικού έργου συνοψίζονται σε λίγες γραμμές υπενθυμίζοντάς σου πόσα βιβλία που οφείλεις να έχεις διαβάσει δεν έχεις διαβάσει ακόμα. Ονόματα όπως Γετρούδη Στάιν, Τζορτζ Όργουελ, Τόμας Μπέρνχαρντ, Μπέρτολτ Μπρεχτ, Σάμιουελ Μπέκετ, Σίγκμουντ Φρόιντ, Νόαμ Τσόμσκι και τόσα άλλα περνούν και ξαναπερνούν από μπροστά σου, όχι μόνο τα ονόματα αλλά στιγμές από τη ζωή τους, τα έργα τους, τις θεωρίες και τις απόψεις τους φανερώνοντας έναν ακούραστο μελετητή,  έναν επιστήμονα της τέχνης, έναν προσεκτικό αναγνώστη, ένα λάτρη της καλής λογοτεχνίας, θυμίζοντάς σου ξανά και ξανά πόσο φτωχή είναι η βιβλιοθήκη του πνεύματος σου.

Αξίζει να ειπωθούν δύο λόγια για την ούτως ή άλλως δύσκολη δουλειά του μεταφραστή όταν αυτή είναι επιτυχημένη. Η αναζήτηση δεκάδων βιβλίων ούτως ώστε η μετάφραση των παραθέσεων να ανταποκρίνεται στις ελληνικές εκδόσεις (πολλές εξαντλημένες) είναι μια επιπλέον δυσκολία που προσφέρει σε εμάς τους αναγνώστες ακόμη περισσότερους τίτλους σημαντικών βιβλίων. Κι αν κάποιος κάποτε με ξαναρωτήσει τι βιβλία πρέπει να διαβάσω θα τον συμβουλεύσω να ανατρέξει στα άρθρα του Στάινερ που κρύβουν αυτόν το γνωσιακό πλούτο.

Αυτά είναι μόνο κάποια από τα βιβλία που αναφέρονται στα άρθρα του, όλα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας που πρέπει να έχεις διαβάσει:

Librarian's Slidely by Slidely Slideshow