Τετάρτη 26 Ιουνίου 2013

Ένα εκ των αγαπημένων

Δύο ήταν οι αφορμές που με παρακίνησαν να αγοράσω και κατ' επέκταση να διαβάσω το εξαιρετικό Σφαγείο νούμερο πέντε του Κερτ Βόνεγκατ: οι άνθρωποι που επέλεξαν να ενσωματώσουν αυτό το βιβλίο στις λίστες με τα δέκα πιο αγαπημένα βιβλία (με αφορμή την πρόκληση της Κατερίνας Μαλακατέ) και ότι είναι (πρόσκαιρα ελπίζω) εξαντλημένο από τις εκδόσεις Κέδρος.
Και πάλι η χαρά της αναζήτησης και η διπλή χαρά του εντοπισμού.
Μερικά τηλέφωνα ήταν αρκετά ώστε να ταξιδέψει ένα από τα εναπομείναντα αντίτυπα από τα ράφια ενός βιβλιοπωλείου των Αθηνών στα χέρια μου.
Από τις πρώτες γραμμές ο αναγνώστης καταλαβαίνει ότι πρόκειται για ένα αριστούργημα του 20ού αιώνα ενός ευφυή συγγραφέα που έχει μέσα από τα κείμενα του καταφέρει να παραμένει ζωντανός.
Για πολλά χρόνια ο πόλεμος ως θεματολογία στη λογοτεχνία με άφηνε ασυγκίνητη θεωρώντας το ως κάτι ξεπερασμένο. Η άποψη αυτή πρόσφατα αναιρέθηκε και ο πόλεμος επέστρεψε στις λογοτεχνικές αναζητήσεις μου.
Στο βιβλίο αυτό ο Βόνεγκατ καταφέρνει με τον πιο εξαιρετικό τρόπο να αποτυπώσει τη φρίκη του πολέμου και τις ανεπανόρθωτες βλάβες που αυτός επιφέρει στο πνεύμα του ανθρώπου. Παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές.
Έναυσμα για τη συγγραφή του βιβλίου αποτέλεσε ο βομβαρδισμός της Δρέσδης το Φεβρουάριο του 1945 που ο ίδιος βίωσε ως αιχμάλωτος πολέμου. Το 1969, 24 χρόνια αργότερα, εκδίδονται οι μνήμες της φρίκης του πολέμου. Ο συγγραφέας ώριμος παρατηρητής είναι παντού μέσα στο κείμενο, δίπλα και πίσω από τους ήρωες, γίνεται ένας αντικειμενικός παρατηρητής του εαυτού του.
Η αφήγηση του κειμένου περιπλέκεται καθώς ο ήρωας κάθε που κοιμάται ξυπνά σε διαφορετικούς τόπους, χρόνους, πλανήτες. Μπερδεύεται, δεν ξέρει που βρίσκεται, ποια ζωή ζει. Όχι όμως ο αναγνώστης που μένει καθηλωμένος, συνεχίζει ακόμη κι όταν έχει φτάσει στην τελευταία σελίδα. Κάτι που μόνο ένα πραγματικά καλογραμμένο βιβλίο μπορεί να πετύχει.
Τελειώνοντας την ανάγνωση, η έκφραση "έτσι πάει" που επιδέξια είναι τοποθετημένη μετά από κάθε δυνατή σκηνή, παραμένει.
Σε κάποιους που επέλεξαν να δημιουργήσουν τατουάζ επηρεασμένοι από ένα αγαπημένο τους βιβλίο η φράση "so it goes" θα μείνει μόνιμα χαραγμένη, όχι μόνο στο μυαλό.



Μερικά ακόμη τατουάζ εμπνευσμένα από αγαπημένα βιβλία θα βρείτε εδώ.

Τετάρτη 19 Ιουνίου 2013

Διαφορετικές βιβλιοαναζητήσεις...

Είναι ένα μωρό που του αρέσει να πιπιλάει το χέρι του, να το κάνει μπουνίτσα και να βάζει στο στόμα του το πάνω μέρος της. Στρουμπουλό τόσο όσο πρέπει για να σου δημιουργείται η επιθυμία να το ζουλήξεις και να το δαγκώσεις. Κάθεται ήσυχα στο καρότσι του και κοιτά με περιέργεια μια τη μαμά του και μια τα βιβλία, σαν να καταλαβαίνει ότι κάτι ξεχωριστό πρόκειται να γίνει, μία σκέψη ξεχωριστή που αυτό έχει προκαλέσει.
Σκέφτηκε, λοιπόν, η μητέρα του, να δημιουργήσει ένα διαφορετικό προσκλητήριο, το οποίο θα στείλει σε φίλους και συγγενείς για να τους προσκαλέσει στη βάπτισή του. Τα συνηθισμένα προσκλητήρια είναι μια κάρτα, ένα κομμάτι χαρτί, που πάνω τυπώνεται ένα κείμενο που ανακοινώνει τη μέρα, την ώρα και το μέρος που θα γίνει η βάπτιση. Μερικές φορές έχει και εικόνες ή τη φωτογραφία του μωρού, άλλες πάλι έχει ένα χαρούμενο ποίημα που τονίζει πόσο σημαντική είναι η μέρα εκείνη για τους γονείς. Ό,τι και να έχει όμως δεν παύει να είναι ένα βαρετό προσκλητήριο, δίχως φαντασία, που τις περισσότερες φορές καταλήγει στα σκουπίδια.
Πώς μπορεί αυτό το προσκλητήριο, αυτής τα βάπτισης, αυτού του μωρού, να εκπλήξει και να μην πεταχτεί; Θα πρέπει να είναι ένα αντικείμενο, ένα αντικείμενο που δύσκολα παίρνει κάποιος την απόφαση να το πετάξει. Θα πρέπει να έχει και χαρτί για να γραφτούν οι σημαντικές πληροφορίες κι ας είναι να γραφτούν χειρόγραφα. Μα τί άλλο από ένα βιβλίο και μιας που μιλάμε για βάπτιση, ένα παιδικό βιβλίο. Μπήκε και η γιαγιά στο κόλπο, η οποία μυρίστηκε ότι αυτήν την εποχή τα βιβλιοπωλεία και οι εκδότες είναι γεμάτα προσφορές και σαν να κατάλαβε ότι η ιδέα της κόρης της δεν είναι και τόσο εξωπραγματική.
Κι έτσι ξεκίνησε η αναζήτηση γιαγιάς, μητέρας και μωρού.
Ψάχνουν, λοιπόν, ένα παιδικό βιβλίο, οικονομικό, μικρό σε μέγεθος, με χοντρό εξώφυλλο, να έχει δύο λευκές σελίδες στην αρχή για να μπορέσουν να δημιουργήσουν το διαφορετικό προσκλητήριο, για την ακρίβεια 250 τέτοια προσκλητήρια.
Μπήκα κι εγώ σε σκέψεις και άλλο που δεν θέλω να βοηθήσω αυτήν την αναζήτηση.
Η πρώτη ιδέα είναι ένα από τα βιβλία του Τριβιζά που έχει ακριβώς τα χαρακτηριστικά που θέλει η οικογένεια εκτός του βασικότερου που είναι η τιμή.


Και η αναζήτηση συνεχίζεται.
Ελπίζω να μην σταματήσει μέχρι να βρεθεί γιατί πραγματικά είναι μια ξεχωριστή βιβλιοιδέα.

Δευτέρα 17 Ιουνίου 2013

100.000 βολτάρισαν εδώ!

Και όλο έλεγα να το έχω στο νου μου, να βρίσκομαι σε ετοιμότητα που πλησιάζαμε τους 100.000 επισκέπτες (μαζί με τους ανήσυχους εαυτούς μας βέβαια!!!)και να που λιγουλάκι ξεχάστηκα και πατήσαμε τον "μαγικό" αριθμό και μάλιστα τον ξεπεράσαμε!!! Απίστευτο;; Ευχαριστούμε όλον τον κόσμο που ενδιαφέρεται, που νοιάζεται, που παρακολουθεί τα λόγια και τις σκέψεις μας και εντέλει τις ζωές μας...

Δευτέρα 10 Ιουνίου 2013

Εκθέσεις Βιβλίου και οι τόποι τους

Κυριακή 9 Ιουνίου 2013 σήμερα (χθες), ολοκληρώνεται η 36η Γιορτή Βιβλίο στο Πεδίου του Άρεως. Έτρεξε και φέτος το πρόγραμμα «Με διάβασες; Χάρισέ με! Χαρίστε ένα βιβλίο, σώστε μια βιβλιοθήκη» που την προηγούμενη χρονιά γνώρισε ανταπόκριση συγκεντρώνοντας κοντά 18.000 βιβλία. Και αυτήν την χρονιά μάλλον επιτυχία θα είχε κρίνοντας από τις στοίβες και τις κούτες που μαζεύτηκαν στο πρώτο πρώτο περίπτερο αριστερά του αγάλματος του έφιππου βασιλιά. Οι Γιορτές και τα Φεστιβάλ του Βιβλίου έχουν κατά καιρούς περιφερθεί σε διάφορα σημεία της πόλης Αθήνας εκτός από το Πεδίο του Άρεως: στο Ζάππειο, την Διονυσίου Αεροπαγίτου, μια φορά στην προέκταση του ιστορικού περίπατου μεταξύ Θησείου και Γκάζι. Δεν έχουν ακόμα μετά από μια πλήρη 35ετία σταθερό τόπο για την συνάντησή τους. Το γεγονός ότι τριγυρίζουν από μέρος σε μέρος, ότι δεν έχουν βρει μια μόνιμη τοποθεσία της εκδήλωσής επικοινωνίας μεταξύ εκδοτών, βιβλιοπωλών και του κοινού που κατεβαίνει στον δημόσιο χώρο, ότι εκδηλώνονται με όρους νομαδικότητας στέκεται σαν εμπόδιο στην διαμόρφωση μιας καλής παράδοσης. Από όλα τα μέρη το πιο επιβλητικό ήταν ο πεζόδρομος της Διονυσίου Αεροπαγίτου, κάτω από την Ακρόπολη, το θέατρο του Ηρώδου του Αττικού, το αρχαίο θέατρο, το νέο Μουσείο της Ακρόπολης, μια μπουκιά απόσταση από την Πλάκα. Ταιριάζει να περιδιαβαίνεις ξεφυλλίζοντας βιβλία μέσα στην υποβλητική ατμόσφαιρα που αποπνέει η περιοχή. Ανεβάζει τους εκδότες και εκείνους που περιμένουν πίσω από τους πάγκους των βιβλίων, να περιμένουν κάτω από τον αττικό ουρανό με εικόνα την φωτισμένη Ακρόπολη. Ανεβάζει και τους περιδιαβάζοντες που λαμβάνουν σωρεία εικόνων και παραστάσεων. Αισθάνονται καλύτεροι, αντλούν ομορφιά και από την ομορφιά αυτοπεποίθηση. Η Γιορτή του Βιβλίου δίνει και επιπρόσθετο ενδιαφέρον στον δρόμο, μια νέα χρήση που ισορροπεί, όπως το κάνει το βιβλίο, μεταξύ πνευματικής και υλικής ανταλλαγής. Υπάρχει και μια μερίδα που προτιμά το Ζάππειο για την άπλα του, την ανοιχτοσύνη προς όλες τις διευθύνσεις, την θέα που το περιβάλλει από τόσες πλευρές, για την νότα μιας όψης της νεοκλασικής Αθήνας, για την δροσιά του περιβάλλοντος πράσινου. Συμμετείχαν περισσότεροι από 100 εκδότες-βιβλιοπώλες. Άλλοι, οι λιγότεροι αλλά γενναιότεροι με τους αριθμούς των πωλήσεων στο πλευρό τους απλωμένοι σε δυο τρία περίπτερα, άλλοι, αρκετοί προβληματισμένοι αλλά μέσα στον αγώνα να μην θέλουν να καταθέσουν τα όπλα, μοιράζονταν το περίπτερό τους με δυο ακόμα και τρεις φίλους συναδέλφους. Άλλοι κανονικά να καταλαμβάνουν τον χώρο που αναλογεί σε κάθε περίπτερο. Τώρα, τι να ειπωθεί για τους γερασμένους πλαστικούς τοίχους, για τους πάγκους με την απλή, που περιορίζεται μετά βίας στα απαραίτητα, σχεδιαστική λειτουργικότητα που προσφέρουν τις συνεχείς ατέλειωτες ώρες της παραμονής. Τι να σκεφτεί για την ποιότητα των υλικών κατασκευής, την αισθητική που δεν έχει άποψη και δεν χαρίζει ούτε ομορφιά ούτε προκαλεί περιέργεια ή ενδιαφέρον. Προσφορές, τύπου στα 3 το 1 δώρο, εκπτώσεις 30% έως και 50%, τιμές γκρεμισμένες, «θα το πάρετε τόσο, από τόσο». Εκεί που παλιά δεν γινόταν καμιά χειρονομία οικονομικής διευκόλυνσης ούτε καν για την χαρά του παζαριού, τώρα πάσα προσφορά δεκτή. Ή του ύψους ή του βάθους, οριζόντιες αντιμετωπίσεις. Ακραία πηδήματα που τους λείπει ο ενδιάμεσος χώρος συμπεριφοράς και προσέγγισης, η κριτική και ο αυθορμητισμός. Στην ερώτηση αν είχε κόσμο, η απάντηση ήταν διστακτική, αβέβαιη και πάντως οι αγορές απείχαν παρασάγγας από προηγούμενες χρονιές, ακόμα και από την περσινή. Η Γιορτή άρχισε να διαφημίζεται μετά την έναρξή της και είχε να συναγωνιστεί το παζάρι μετά συναυλιών στο Πάρκο του Μεγάρου Μουσικής, όπου διατίθεντο οι γνωστές εκδόσεις με 1-2 -3 ευρώ. Εκεί, προσήλθαν 80.000 επισκέπτες, πολλοί από τους οποίους νόμιζαν ότι βρίσκονταν στην επίσημη Γιορτή του βιβλίου. Καλύφθηκαν με την εκδήλωση στο Πάρκο και επέστρεψαν σπίτια τους με σακούλες βιβλία. Πήρα και εγώ τα κατιτίς μου, λίγα πράγματα αλήθεια, τρία μικρά που έχω ήδη ξεκοκαλίσει με ευχαρίστηση, ατένισα από μακριά πολλά, πλησίασα τους πάγκους, άπλωσα ένα χέρι να διαβάσω το οπισθόφυλλο, είδα εξώφυλλα παλιά και πιο καινούρια, γέμισα εικόνες. Προσπαθώ να είμαι αυστηρά αξιολογική, δύσκολο να μην δημιουργηθούν απωθημένα. Καλή εβδομάδα!

Παρασκευή 7 Ιουνίου 2013

Τρία μαγικά παραμύθια του Αργύρη Χιόνη

Ο Αργύρης Χιόνης έγινε αγαπημένος συγγραφέας αυτού του ιστολογίου εξαιτίας του βιβλίου Το οριζόντιο ύψος και άλλες αφύσικες ιστορίες.
Τον καιρό που είχε εκδοθεί αυτό το βιβλίο, οι εκδόσεις Κίχλη μόλις είχαν κάνει τα πρώτα τους βήματα και εμείς είχαμε ενθουσιαστεί με την καλαισθησία των εκδόσεων τους καθώς και με τις βαθυστόχαστες ιστορίες του συγγραφέα, αφιερώνοντας δύο αναρτήσεις, μία δική μου και μία της Έλλης.
Ο Χιόνης μπήκε στη λίστα με τους αγαπημένους συγγραφείς και έκτοτε το βιβλίο αυτό καταφθάνει στη μνήμη μου ευθύς αμέσως ως απάντηση στις ερωτήσεις πες μου ένα αγαπημένο σου βιβλίο ή πες μου ένα βιβλίο που αξίζει να διαβάσω. Το βιβλίο δωρίστηκε σε αγαπημένους φίλους, εξάλλου ως δώρο είχε φτάσει και στα δικά μου χέρια. Με μεγάλη μου λύπη μαθαίνω πως δεν κυκλοφορεί, ελπίζω να είναι πρόσκαιρα εξαντλημένο και απλά αυτό να είναι το μεσοδιάστημα μεταξύ των επανεκδόσεων.
Είναι κρίμα τέτοια βιβλία να μην υπάρχουν στην αγορά.
Αρκετά βιβλία του συγγραφέα έχουν εκδοθεί, θεατρικά, ποιητικές συλλογές, παιδικά παραμύθια, πολλά εκ των οποίων κι αυτά εξαντλημένα.

Το 1998 εκδόθηκε το παιδικό του βιβλίο Τρία μαγικά παραμύθια που περιλαμβάνει αυτό ακριβώς που λέει ο τίτλος μαζί με την εικονογράφηση που ο ίδιος σχεδίασε. Ακολούθησαν άλλες δύο ανατυπώσεις τα επόμενα δύο χρόνια και έκτοτε οι εκδόσεις Πατάκη επέλεξαν να το αφήσουν εξαντλημένο. Η ένδειξη αυτή δίπλα στην εγγραφή του βιβλίου στη βιβλιονέτ με δελέασε να ξεκινήσω την αναζήτηση. Πιο εύκολα από ό,τι τολμούσα να φανταστώ εντόπισα το μικρό αυτό βιβλιαράκι στα ράφια ενός μικρού χαρτοβιβλιοπωλείου της γειτονιάς. Η κλασική χαρακτηριστική πορτοκαλί σειρά Μικρά Σπουργιτάκια στην οποία είχε ενταχθεί, βοήθησε την αναζήτησή μου. Φανταστείτε τη χαρά μου όταν εντόπισα τις πολυπόθητες λέξεις στη μικρή πορτοκαλί ράχη στριμωγμένη μαζί με τα άλλα νούμερα της σειράς.
Το παιδικό βιβλιαράκι των 35 σελίδων μετά από τόσα χρόνια που περίμενε στα ράφια αυτού του μικρού βιβλιοπωλείου βρίσκεται στα χέρια μου.
Στην πρώτη σελίδα η τιμή είναι γραμμένη σε δραχμές.

Επιλέγω την τρίτη ιστορία να την αφήσω εδώ, φέρει τον τίτλο Το καρβουνάκι της ζωής.

Μια φορά κι έναν καιρό, τη μακρινή εποχή των πάγων, όταν η Γη ήταν απ' άκρη σ' άκρη παγωμένη, ζούσε κρυμμένο κάτω από τους πάγους ένα ελάχιστο αναμμένο καρβουνάκι. Κανείς δεν ξέρει πώς βρέθηκε εκεί, πώς είχε ανάψει. 'Ητανε, μάλλον, ένα καρβουνάκι μαγικό.
Το καρβουνάκι αυτό, δουλεύοντας ακούραστα και με μεγάλη υπομονή κι επιμονή, έλιωσε λίγο λίγο, από τα μέσα, βουνά ολόκληρα από πάγους. Έτσι, γεννήθηκε η θάλασσα, που σκέπασε όλη τη Γη.
Το καρβουνάκι όμως δε σταμάτησε εκεί. Κρυμμένο στο βυθό της θάλασσας και, σαν από θαύμα, πάντα άσβηστο, συνέχισε μ' επιμονή κι υπομονή μεγάλη, να ζεσταίνει τα νερά, να τα εξατμίζει, να τ' ανεβάζει ως τους ουρανούς και να τα κάνει σύννεφα παχιά κι αφράτα. Κατάφερε, έτσι, να βγάλει τη Γη απ' τα νερά.
Το καρβουνάκι πήγε ύστερα και κρύφτηκε στης Γης το κέντρο και συνεχίζει, ακόμη τώρα, να τη ζεσταίνει από μέσα και να μην την αφήνει να ξαναπαγώσει.
Στο καρβουνάκι αυτό, το ελάχιστο, χρωστάμε την ύπαρξη των φυτών, που όπως ξέρετε μισούν τον πάγο, τα ζώα, που όπως ξέρετε τον τρέμουν, και τους ανθρώπους, που κι αυτοί καθόλου δεν τον θέλουν, εκτός κι αν είναι μέσα στα ψυγεία τους και τους κρατάει φρέσκα τα τρόφιμα.


Τόσα απλά.
Θέλετε και τις άλλες δύο;

Δευτέρα 3 Ιουνίου 2013

Πριγκίπισσες της Μεσογείου που ήξεραν γραφή

Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα, με την επιμέλεια του Διευθυντή του και καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης Νικολάου Χρ. Σταμπολίδη, οργάνωσε μια έκθεση με τίτλο «Πριγκίπισσες της Μεσογείου στην αυγή της Ιστορίας». Η έκθεση, αφού πήρε παράταση έως τις 8 Μαΐου 2013, επειδή είχε μεγάλη επιτυχία, ειδικά οι ξεναγήσεις του Σαββατοκύριακου που συγκέντρωναν πλήθος κόσμου, τελείωσε. Κατέβηκε και το μεγάλο μπάνερ που την σηματοδοτούσε στην πρόσοψη της Β. Σοφίας. Αφορούσε ταφικά ευρήματα γυναικών που ήταν από γενιά, δηλαδή γεννήθηκαν σε οικογένεια με κύρος ή και πλούτο ή και κατείχαν υψηλά κοινωνικά αξιώματα, κατείχαν κοινωνικά και ιερατικά αξιώματα, επιτελούσαν θρησκευτικά καθήκοντα. Παρουσιάζονταν 24 γυναικείοι τάφοι με τα συνοδευτικά τους κτερίσματα, αντικείμενα που οι ίδιες επέλεξαν να τοποθετηθούν κοντά τους για το ταξίδι της άλλης όχθης. Τα ρούχα και τα κοσμήματά τους μαζί με τα συμβολικά και λειτουργικά πράγματά τους αποκαλύπτουν, μιλούν για τις ζωές τους στις συγκεκριμένες κοινωνίες την συγκεκριμένη χρονική στιγμή, όσα δηλαδή μπόρεσαν να αποκρυπτογραφήσουν οι αρχαιολόγοι και να καταλάβουν το νόημα και την χρήση τους. Δεν έχουν απαντηθεί όλα τα ερωτηματικά Υπάρχουν κενά και ασυνέχειες. Οι πριγκίπισσες έζησαν από το 1000 έως το 500 π.Χ. στην Εύβοια, τις Αιγές της Μακεδονίας, την Αθήνα, την Σαλαμίνα της Κύπρου, την Νότια Ιταλία και την Ετρουρία. Μαζί τους είχαν επιλέξει να πάρουν πράγματα πολύτιμα είτε γιατί ήταν από πολύτιμα υλικά και περίτεχνα κοσμημένα είτε γιατί είχαν μεγάλη προσωπική αξία για αυτό που υπήρξαν. Ρούχα και κοσμήματα όλων των ειδών, αγγεία, φιάλες, κούπες, αδράχτια από χαλκό, ασήμι και κεχριμπάρι σύμβολα της υφαντικής και του έργου του οικιακού βίου, μικρά έπιπλα, ξύλινα και χάλκινα ομοιώματα αμαξών, ειδώλια, πυξίδες, τις συνόδευαν μεταξύ άλλων. Σημάδια του υλικού πολιτισμού που αποτυπώνουν κοινωνικές πληροφορίες του παρελθόντος. Από όλα, επιλέγω να σταθώ σε εκείνα τα αποτυπώματα του χρόνου που συνδέουν τις πριγκίπισσες με την γραφή, την ανάγνωση, την επαφή με πράξεις που απαιτούσαν ειδικές γνώσεις. Στους τάφους πριγκιπισσών που τελούσαν ιερατικά καθήκοντα βρέθηκαν σφραγίδες και σκαραβαίοι που χρησίμευαν ως σφραγίδες. Εκτός από την όμορφη καλλιτεχνική τους εικόνα παραπέμπουν στο γεγονός ότι οι πριγκίπισσες είχαν δικαίωμα να βάζουν την σφραγίδα τους. Είχαν την αρμοδιότητα να επικυρώνουν, να νομιμοποιούν σφραγίζοντας άρα ήξεραν να διαβάζουν και να καταλαβαίνουν κείμενα δικαιοπρακτικού περιεχομένου (γάμους, εμπορικές πράξεις). Έχει βρεθεί στην Άχνα της Κύπρου, και εκτίθετο, ένα ειδώλιο ιέρειας που στον λαιμό της κρέμονταν και σφραγίδες ανάμεσα σε κοσμήματα. Πιο ενδεικτικά είναι μια σειρά από ευρήματα που ανήκουν στην περιοχή της εγγραμματοσύνης, όπως είναι ένα μελανοδοχείο, εργαλεία γραφής (γραφίδες και ξύστρες) μια μικρή πινακίδα με το αλφάβητο. Οι πριγκίπισσες της Ιταλίας ήξεραν και να διαβάζουν και να γράφουν, ήταν περήφανες για αυτό, και ήθελαν να τις θυμόνται για αυτές τους τις ικανότητες σε έναν κόσμο που λέγεται ότι μόνον οι άνδρες είχαν πρόσβαση στην γραφή και την εκπαίδευση. Διάλεξαν αντικείμενα που το αποδεικνύουν να τις συνοδεύουν στο επέκεινα, η απόφασή τους έγινε σεβαστή και εμείς έτσι το ξέρουμε. Το μήνυμά τους διέσχισε τον χρόνο. Και εμείς θα πρέπει να βρούμε τρόπους, να χρησιμοποιήσουμε τους παλιούς, ανθεκτικούς και δοκιμασμένους, να δημιουργήσουμε και νέους για να αφήσουμε τις πατημασιές μας. Είναι παρηγοριά για μας να βρίσκουμε ανθρώπινα δημιουργικά ίχνη και θα είναι πάντα για τους ανθρώπους, μας βγάζει από την μοναξιά.