Τετάρτη 29 Δεκεμβρίου 2010

Βιβλιοθήκη Παρασκευή Ζούλια


Τέτοιες προσπάθειες συγκινούν τις Βολτίτσες και το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να προωθήσουμε τέτοιου είδους ενέργειες και να συνεισφέρουμε.

Λόγος για την προσπάθεια δημιουργίας βιβλιοθήκης στη μνήμη της Παρασκευής Ζούλια. Η Παρασκευή Ζούλια είναι ένα από τα τρία θύματα της εμπρηστικής επίθεσης αγνώστων κατά των εργαζομένων της Marfin-Egnatia τράπεζας, στις 5 Μαΐου 2010.
Εξαιτίας της μεγάλης της αγάπης για το βιβλίο και τη Μήλο, οι συγγενείς και φίλοι της αποφάσισαν να βοηθήσουν το ΕΠΑ.Λ Μήλου και την τοπική κοινότητα να εμπλουτίσει τη νεόκτιστη βιβλιοθήκη που στεγάζεται στο νεόκτιστο κτίριο του σχολείου στη μνήμη της Παρασκευής.
Σκοπός είναι να δημιουργηθεί μια λογοτεχνική δανειστική βιβλιοθήκη, όπου κάτοικοι και επισκέπτες του νησιού θα έχουν πρόσβαση στο υλικό της.
Όποιος μπορεί και επιθυμεί να βοηθήσει είτε με αποστολή βιβλίων στη διεύθυνση της δανειστικής βιβλιοθήκης (Μήλος 84800) είτε με οικονομική συμμετοχή (λογ/σμός Εμπορική Τράπεζα 87657680 - IBAN: GR6601200340000000087657680) ή κατόπιν συνεννόησης στα τηλ. 22870-21888 ή fax: 22870-21888 ή email: mail@lyk-milou.kyk.sch.gr.

Με σκοπό την προώθηση της ιδέας αυτής δημιουργήθηκε μπλογκ, στο οποίο περιλαμβάνονται περισσότερες πληροφορίες για τη συγκεκριμένη ιδέα καθώς και λίστες με τα βιβλία που θα αγοραστούν.
Οι προσφορές σε βιβλία και σε χρήματα θα αναρτώνται στο συγκεκριμένο μπλογκ.

Έστω και με την αποστολή ενός βιβλίου μπορούμε να ενισχύσουμε τη συγκινητική αυτή προσπάθεια.

Δευτέρα 27 Δεκεμβρίου 2010

Μπάρτλεμπυ και Σία

Αν και το συγκεκριμένο βιβλίο δεν ανταποκρίνεται στο γιορτινό (?) κλίμα των ημερών, κάθε άλλο μάλιστα, αποφασίζω να μιλήσω γι' αυτό κυρίως επειδή το χρωστώ στην Κατερίνα, χάρις στην οποία έμαθα την ύπαρξή του.
Πρόκειται για το βιβλίο του Ισπανού συγγραφέα Ενρίκε Βίλα-Μάτας με τίτλο "Μπάρτλεμπυ και Σία".
Ο πολυγραφότατος συγγραφέας μου ήταν γνωστός με το βιβλίο "Το Παρίσι δεν τελειώνει ποτέ", βιβλίο που παρόλο ότι καιρό ξεφύλλιζα στα βιβλιοπωλεία ποτέ δεν αγόρασα. Μάλλον θα έφταιγε το άγριο βλέμμα του συγγραφέα στα αφτιά του εξωφύλλου.
Μαζί με το βλέμμα στη φωτογραφία του κράτησα και μερικά λόγια του που είχα διαβάσει σε μια παλαιότερη συνέντευξή του και με την ευκαιρία της ανάρτησης τα ξαναθυμάμαι:
"Συχνά υποχρεώθηκα ν’ απαντήσω στην ερώτηση: «γιατί γράφετε;».
Στην αρχή, όταν ήμουν πολύ νέος και συνεσταλμένος, επαναλάμβανα την σύντομη απάντηση που έδινε ο Αντρέ Ζιντ, κι έλεγα: «γράφω για να με διαβάζουν».Αν πράγματι αληθεύει ότι γράφω για να με διαβάζουν, με τον καιρό έμαθα να συμπληρώνω την απάντησή μου. Σήμερα, όταν μου θέτουν αυτή την ανεκδιήγητη ερώτηση, εξηγώ ότι έγινα συγγραφέας, επειδή 1ον) ήθελα να είμαι ελεύθερος, δεν είχα διάθεση να πηγαίνω κάθε μέρα σ΄ένα γραφείο, και 2ον) διότι είχα δει τον Μαστρογιάννι στη Νύχτα του Αντονιόνι. Στην ταινία αυτή –που προβλήθηκε στην Βαρκελώνη ότι ήμουν δεκαέξι ετών-, ο Μαστρογιάννι ήταν συγγραφέας και είχε μία υπέροχη γυναίκα (που δεν ήταν άλλη από την Ζαν Μορώ). Αυτά ήταν τα δύο πράγματα στα οποία απέβλεπα περισσότερο: να είμαι και να έχω".

Καιρό, λοιπόν, ήθελα να διαβάσω κάτι από αυτόν τον συγγραφέα και όταν έμαθα για το συγκεκριμένο βιβλίο έσπευσα να το παραγγείλω.
Όπως αναφέρει και η Κατερίνα στην ανάρτησή της, δεν εντάσσεται στα μυθιστορήματα αλλά περισσότερο μπορεί να προσδιοριστεί ως αφήγημα ή μάλλον ως αφηγήματα ενωμένα κάτω από ένα κοινό θέμα.
Πρωτότυπο θέμα που από την αρχή μου προκάλεσε εντύπωση. Αφορά σε εκείνους τους συγγραφείς που για κάποιον λόγο σταμάτησαν να γράφουν ή δεν έγραψαν ποτέ το βιβλίο που γράφτηκε μόνο στη σκέψη τους. Οι συγγραφείς του Όχι είναι πολλοί περισσότεροι από όσους φανταζόμουν, για την ακρίβεια αποτελούν ένα μακρύ κατάλογο που τα ονόματά τους και οι ιστορίες τους γεμίζουν τις σελίδες του συγκεκριμένου βιβλίου. Οι συγγραφείς του Όχι "πάσχουν" από τη νόσο του Μπάρτλεμπυ. Το όνομα αυτό ανήκει σε έναν ήρωα του Χέρμαν Μέλβιλ από το βιβλίο "Μπάρτλεμπυ, ο γραφιάς". Ένας ήρωας με βαθιά άρνηση για τα πάντα ακόμη και για ζωή. Ένας ήρωας που μπορούσε να ατενίζει το τίποτα με τις ώρες και που ποτέ κανείς δεν τον είδε να διάβαζει τίποτα ούτε καν εφημερίδα, να πίνει μπύρα ή τσάι ή καφέ, ποτέ δεν πήγε πουθενά παρά μόνο στο γραφείο του που περνάει σε αυτό ακόμα και τις Κυριακές και ποτέ δεν αναφέρε τίποτα σε κανέναν και σε οποιαδήποτε ερώτηση απαντάει λέγοντας "Θα προτιμούσα να μην το κάνω". Ο ήρωας αυτός επαναστατεί αρνούμενος το οτιδήποτε.
Όπως ο ήρωας του Μέλβιλ, έτσι και πολλοί συγγραφείς από την παγκόσμια λογοτεχνία επαναστάτησαν κάποια περίοδο της ζωής τους λέγοντας όχι στη φωνή του πίσω μέρους του μυαλού που σε προκαλεί να δημιουργήσεις. Ο λόγος σε κάθε σελίδα του βιβλίου κιάλλος:
"Όλα ήταν μια πλάνη: εγώ νόμιζα πως ήθελα να γίνω ποιητής αλλά κατά βάθος ήθελα να γίνω ποίημα.",
"Γιατί η τέχνη είναι μια ηλιθιότητα και η επιλογή της σιωπής από κάποιους δημιουργούς δεν ακυρώνει το έργο τους. ",
ίσως γιατί, όπως είπε ο Μπόρχες "η ποιητική λειτουργία - αυτή η ορμητική και μοναχική άσκηση συνδυασμού λέξεων που βάζει σε περιπέτειες όσους την ακούν - υφίσταται μυστηριώδεις παύσεις, πένθιμες και αυθαίρετες εκλείψεις."
και τόσοι άλλοι λόγοι που οδήγησαν ορισμένους συγγραφείς να παύσουν ή ποτέ να μην αρχίσουν.

Μαζί με όλα αυτά κρατάω και την αρχή που κοσμεί την πρώτη λευκή σελίδα μετά τη σελίδα τίτλου:

"Η δόξα και η αρετή ορισμένων ανθρώπων είναι ότι γράφουν καλά.
Για μερικούς άλλους είναι ότι δε γράφουν καθόλου"
Jean de la Bruyere

Πέμπτη 23 Δεκεμβρίου 2010

Για τις αφιερώσεις των βιβλίων (2)


Από τότε που το blogspot πρόσθεσε τα στατιστικά στοιχεία τα παρακολουθώ με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ικανοποιώ την περιέργεια μου βλέποντας ποια από τις αναρτήσεις μας είναι η πιο δημοφιλή, τις λέξεις κλειδιά που πληκτρολογούνται σε μηχανές αναζήτησης οι οποίες οδηγούν στο ιστολόγιό μας, την επισκεψιμότητα και τόσα άλλα.
Η πιο δημοφιλής, λοιπόν, ανάρτησή μας είναι εκείνη που πραγματεύεται θέματα σχετικά με τις αφιερώσεις που γράφονται στα βιβλία (εδώ), η οποία έχει συγκεντρώσει μέχρι στιγμής πάνω από 1.100 προβολές και οι λέξεις κλειδιά που οδηγούν σε αυτήν είναι οι λέξεις αφιέρωση και βιβλίο.
Μένω να φαντάζομαι τι ψάχνουν όλοι αυτοί που τυχαία ήρθαν εδώ να μας διαβάσουν.
Το πιο πιθανό είναι να ψάχνουν τι μπορούν να γράψουν πάνω σε ένα βιβλίο που θέλουν να δωρίσουν. Να βρουν δείγματα αφιερώσεων. Ή και ακόμα να διαβάσουν απόψεις σχετικά με το αν είναι καλό να αφιερώσεις πάνω σε ένα βιβλίο. Μεγάλη συζήτηση σηκώνει το θέμα αυτό.
Ακολουθώ τα βήματά τους και διαβάζω και άλλες σχετικές αναρτήσεις, όπως αυτή και σημειώνω αυτά τα λόγια που μου κάνουν εντύπωση: "Όσοι θέλετε να κάνετε δώρο βιβλία πάρτε τα μέτρα σας: μην αφήνετε διακριτικά σημάδια πάνω τους, αφιερώσεις και προσωπικά μυνήματα γιατί κάποτε θα καταλήξουν σε ξένα χέρια, όπως κατέληξαν τα κορμιά που αγαπήσατε και μεταχειριστήκατε". Τα διαβάζω ξανά και ξανά και είναι σαν μια προτροπή, νιώθω, κατά του έρωτα: Μην ερωτεύεσαι γιατί ό,τι αγαπάς θα καταλήξει σε ξένα χέρια... μπορεί ναι, μπορεί και όχι, αλλά και αν ναι, τι πειράζει;
Συνεχίζω και βλέπω ότι το θέμα έχει απασχολήσει ένα βιβλίο του ΕΛΙΑ με τίτλο Αφιερώσεις.

Μα η αφιέρωση είναι αυτή που κάνει αυτό το δώρο τόσο ξεχωριστώ και τόσο προσωπικό. Μια λέξη μπορεί να αρκεί. Χειρόγραφα γράμματα που μένουν όταν τα λόγια έχουν πια σιωπήσει. Θα μπορούσαν να είναι και ξεχωριστό ράφι στη βιβλιοθήκη μου τα βιβλία που μου έχουν δωρίσει. Ακόμη και στα βιβλία-δώρα χωρίς αφιέρωση τα έχω εγώ στιγματίσει μην τυχόν και λησμονήσω - τη χαρά.
Κι άμα η αφιέρωση είναι και από το συγγραφέα τότε η αξία διπλασιάζεται - η όποια αξία.
Κι αν η αφιέρωση καταλήξει σε ξένα χέρια και εκεί ακόμη αποκτά μιαν άλλη αξία. Εξάλλου, έτσι συμβαίνει, το βιβλίο να ζει περισσότερο από τον άνθρωπο.
Είναι βέβαια και τα ηλεκτρονικά βιβλία που ακόμη και αν στο μέλλον αποκτήσουν αυτή τη δυνατότητα (που ξέρεις μια λευκή σελίδα στην αρχή που να μπορείς να πληκτρολογήσεις κείμενο, όλα είναι πιθανά) σίγουρα θα διαφέρει από την αίσθηση της αφιέρωσης στο έντυπο βιβλίο.
Είναι βέβαια και κάποιοι κάτοχοι βιβλίων που θέλουν να κρατούν τα βιβλία τους όπως ήταν όταν βγήκαν από το τυπογραφείο, γυμνά από ανθρώπινα σημάδια. Παραξενιά που δεν κατανοώ αλλά μπορώ να σεβαστώ. Γι' αυτό σε βιβλία-δώρα που δε γνωρίζω καλά εκείνον στον οποίο απευθύνονται η κάρτα, είναι ίσως ό,τι καλύτερο. Πού ξέρεις, μπορεί να το έχει διαβασμένο ή να μην ανταποκρίνεται στα γούστα του γιατί να αφαιρέσουμε το δικαίωμα αλλαγής; Πόσα βιβλία έχω εντοπίσει σε παλαιοβιβλιοπωλεία με μια κάρτα κολλημένη στην πρώτη λευκή σελίδα ή ξεχασμένη κάπου ανάμεσα στις σελίδες τους.
Ποτέ δεν θα ξεχάσω για μια αφιέρωση που είχα διαβάσει που την είχε βρει ένας παλαιοβιβλιοπώλης σε ένα από τα βιβλία που είχε στην κατοχή του. Το βιβλίο ήταν δώρο πατέρα προς κόρη και έγραφε: "Στην κόρη μου, δεν έχω τίποτα καλύτερο να της προσφέρω παρά μόνο γνώσεις". Μα υπάρχει τίποτα καλύτερο, συνεχίζω να αναρωτιέμαι.
Τι πιο όμορφο από το να δωρίζεις και να σου δωρίζουν δώρα. Ο χρόνος που δαπάνησες ψάχνοντας, η σκέψη, η χαρά όταν το άνοιξες... μα η αφιέρωση κάνει το δώρο πιο προσωπικό δεν έψαξες μόνο το δώρο να βρεις, έψαξες και τις λέξεις που θα αφήσεις.

Ευχές σε όλους για όμορφες, γιορτινές, χαμογελαστές μέρες!

Δευτέρα 20 Δεκεμβρίου 2010

Ο Ρίλκε για την γραφή

Στα γράμματα του Rainer Maria Rilke (1875-1926) προς τον νεαρό ποιητή Franz Xaver Kappus, έχει γίνει αναφορά παλιότερα. Είναι το 26ο βιβλιοβιβλίο, μετά τα αποσπάσματα του Αντόν Τσέχοφ (25ο βιβλιοβιλίο) για την γραφή και πριν από τα γράμματα Βάργκας Λιόσα (27ο βιβλιοβιβλίο) προς ένα νέο μυθιστοριογράφο. Τρία βιβλία σε επιστολιμιαία μορφή (ανταλλαγή επιστολών), τα δύο αφορούν επιστολές που πραγματικά ανταλλάχθηκαν από υπαρκτό αποστολέα σε υπαρκτό παραλήπτη ενώ το τρίτο, του Λιόσα δεν είναι αποτελεί παρά στυλ γραφής κατά μίμηση, ο παραλήπτης είναι σαν μυθιστορηματικό πρόσωπο (ίσως να είναι πολλά πρόσωπα που κατά καιρούς το ρώτησαν διάφορα), σε μια εποχή που η παραδοσιακή αλληλογραφία φθίνει και πραγματοποιείται αλλιώς, διαδικτυακά.
Για την προσέγγιση των γραμμάτων του Ρίλκε, τότε, χρησιμοποιήθηκε η έκδοση του Ιουλίου 2005 του Ίκαρου, που έως τότε είχε κυκλοφορήσει δεκατρείς φορές, όπως αναγράφεται στην σελίδα του τίτλου. Ο γερμανόφωνος ποιητής «μπήκε» στα ελληνικά λογοτεχνικά πράγματα από την πόρτα των μεταφραστικών επιλογών της εκδοτικής εταιρίας του Ίκαρου, σε μετάφραση του Μάριου Πλωρίτη, συνιδρυτή των εκδόσεων που φέρουν την δική τους σφραγίδα της υψηλής ποιότητας και της αισθητικής. Οι δεκατρείς εκδόσεις, ποσοτικά, μαρτυρούν την ζήτηση και την απήχηση. Από την άλλη πλευρά αυτό δεν σημαίνει ότι το ζήτημα της μετάφρασης των επιστολών του Ρίλκε ικανοποιούμενο, έκλεισε για πάντα. Εξάλλου τα για πάντα και τα κλειστά ισχύουν με ειδικούς όρους, είναι όρια που με τον καιρό ξεπερνιούνται, για να τεθούν νέα ώσπου και τα νέα αυτά να πατηθούν και να σπρωχτούν πιο πέρα ή και πιο δώθε ξανά σε πισωγύρισμα, ώσπου να φθαρούν με την σειρά τους και ως κατεστημένα να παραλλάξουν ή να αποδιωχτούν. Σαν ένας φράκτης που όλο τον μεταθέτουν εξερευνητές που επιθυμούν να δουν τι γίνεται πίσω από τον φράκτη, θέλουν να ανακαλύψουν νέα γη και να την κάνουν δικιά τους. Και τούτη είναι η χρησιμότητα των ορίων, αποτελούν πλαίσιο, κανόνες επικοινωνίας, βάση επικοινωνίας, στέρεο σημείο εκκίνησης. Ισχύει για τα μεγάλα και τα μικρά, για συστήματα ολόκληρα, νοοτροπίες και λεπτομέρειες, αυτά που μοιάζουν με λεπτομέρειες. Ισχύει για τις γλώσσες που είναι ζωντανές και άλλα προσθέτουν άλλα ξεχνάνε άλλα ξαναθυμούνται…
Οι μεταφραστές, εκείνοι που μεταφέρουν κείμενα από την μια γλώσσα στην άλλη είναι, μεταφορικά, αγωγιάτες γλωσσών και εννοιών και συναισθημάτων και… και…, διακομιστές ενδιάμεσοι. Η αγγλική λέξη για το ρήμα μεταφράζω, to translate, περικλείει, εκτός από το μεταφράζω, μεταγλωττίζω, και το εξηγώ, ερμηνεύω, μεταφέρω, διακινώ και φτάνει στα παλαιότερα αγγλικά να εννοεί εκστασιάζω πνευματικά. Καθώς η γλώσσα αποτυπώνει έναν δομημένο τρόπο σκέψης, ένα σύστημα αξιών στο πέρασμα από την μια στην άλλη υπάρχουν απώλειες, γεγονός δεδομένο αλλά υπάρχει και κέρδος εκτός από το αυτονόητο της γνωριμίας με τον συγγραφέα. Η γλώσσα υποδοχής, μέσα από τον μεταφραστή, καλείται να τεντωθεί προς κατευθύνσεις ανεξερεύνητες, να δώσει λύσεις για τα κενά, τις ελλείψεις, τα εννοούμενα και υπονοούμενα, δηλαδή μπολιάζεται και πλουτίζεται. Καθώς οι γλώσσες είναι δυναμικοί οργανισμοί, αναπνέουν, τρέφονται από τους γύρο καρπούς και εικόνες, ακολουθούν «δικές τους υπόγειες διαδρομές», μεταβάλλονται, εκφράσεις παλιώνουν, λέξεις εκπίπτουν. Τότε νέες μεταφράσεις είναι αναγκαίες για τα ίδια κείμενα, που απευθύνονται σε νέους ανθρώπους.

Τα δέκα γράμματα του Rilke προς τον ποιητή του Βιβλίου των Ωρών, Kappus, γραμμένα μεταξύ των ετών 1903-1908, πρωτοκυκλοφόρησαν το 1929. Έκαναν εξ αντανακλάσεως τον Kappus διάσημο, αν και έχει και ο ίδιος σημαντικό γραπτό έργο να επιδείξει. Μόλις κυκλοφόρησε μια νέα μετάφραση των γραμμάτων του Ρίλκε στα ελληνικά, με τίτλο Επιστολές σε έναν νεαρό ποιητή, σε μετάφραση και με επίμετρο του Αλέξανδρου Ίσαρη από τις εκδόσεις Αρμός. Η νέα μετάφραση έγινε απευθείας από τα γερμανικά και προτείνει αποδόσεις που ρέουν στην ανάγνωση. Η νέα έκδοση προσεγμένη εκτυπωτικά, περιέχει και εικονογράφηση που πολύ βοηθάει. Εικόνες ανθρώπων και τόπων. Βγάζει το κλίμα της εποχής, το ύφος των ανθρώπων, τα μάτια τους, τα χέρια που έγραψαν.

Με τούτα και με εκείνα, με αγωνία περιμένουμε το προαναγγελμένο αλλά όχι και έτοιμο, προσιτό στα βιβλιοπωλεία, βιβλίο με θέμα τα βιβλία του Τατσόπουλου. Στην προαγγελία έχει ένα απλό εξώφυλλο στα κόκκινα.

Παρασκευή 3 Δεκεμβρίου 2010

<Νέα έκδοση δεν θα μπορούσε να την πει κανείς ούτε και παλιά πάλι. Κυκλοφόρησε τον Ιούλιο του 2008 από τις εκδόσεις Πορεία σε 500 αντίτυπα. Το λεύκωμα Χαρτί και καλαμάρι: τα εργαλεία της γραφής δεν μπορεί παρά να περιληφθεί στα βιβλιοβιβλία. Ο συγγραφέας του, ο Μιχάλης Καΐρης γιατρός με ειδίκευση στην παιδιατρική Παθολογική Ανατομική ασχολήθηκε με τα εργαλεία της γραφής (το διαβάζω στο μπροστινό αφτί του εξωφύλλου) τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια. Για αυτόν είναι ένα πισωγύρισμα στην σχολική ηλικία, τα πρώτα γράμματα, και ένας φόρος τιμής στην αξία της γνώσης που τον οδήγησε στην ζωή του και τον έκανε να σκεφτεί πράγματα για τα ανθρώπινα επιτεύγματα. Και μια προσωπική απόδραση από την καθημερινότητα του παιδικού πόνου που αντιμετώπισε στην δουλειά του, λέω εγώ
Ακόμα, με ενδιαφέρον διαβάζω και μαθαίνω ότι είναι μέλος της Writing Equipment Society (Εταιρεία Γραφικού Εξοπλισμού), εταιρεία που δεν φανταζόμουν να υπάρχει και μου μπαίνουν νέες ιδέες για μαζέματα που θα πρέπει να καταπολεμήσω πάραυτα.
Πλούσιο σε φωτογραφικό υλικό με ιστορικές αναδρομές και επεξηγήσεις χρήσης και λειτουργίας των αντικειμένων της γραφής από την αρχή στα μέρη του κόσμου όλου, Ανατολής και Δύσης. Ανατρέχω, το ξεφυλλίζω, κοντοστέκομαι εδώ και εκεί. Αντικείμενα όμορφα, αντικείμενα πρακτικά. Άλλα είναι γνωστά και αναγνωρίσιμα, τα επιβεβαιώνω και γαντζώνονται στερεότερα μέσα μου άλλα είναι λιγότερο γνωστά, ίσως ακουστά και τα ζυγώνω καλύτερα, μερικά είναι εντελώς καινούργιες εικόνες ενώ άλλα, τα έχω κρατήσει στα δάχτυλά μου.
Ξεκινά από τις βραχογραφίες και σπηλαιογραφίες ως στοιχειώδη μορφή γραπτής αποτύπωσης. Γραφή σε πήλινες πινακίδες, σε πάπυρο που αλλιώς τον καλούνε βύβλο, σε περγαμηνή, την ακριβή διφθέρα από δέρματα ζώων, με εργαλεία χάραξης την σμίλη, το μαχαιρίδιο και μελάνι. Γραφή σε πολλά και διάφορα υλικά: ξύλινα πινακίδια, τις δέλτους, σε ξύλινες κερωμένες πινακίδες, σε άλλες από ελεφαντοστό, μεταλλικά φύλλα, σε πήλινα σκεύη, σε πέτρες, σε φύλλα και φλοιούς δέντρων που αφθονούσαν στην φύση, σε ύφασμα.
Περιλαμβάνονται και οι σφραγίδες, αντικείμενα που παλαιότερα είχαν υψηλή αισθητική αξία, και κατασκευάζονταν από καλλιγράφους και χαράκτες, εργάτες της γραφής δηλαδή. Τα εργαλεία γραφής στην Άπω Ανατολή, συγκεντρωμένα σε ένα κεφάλαιο όπου χαρακτηρίζονται το «ιερά σύνεργα της γραφής». Λόγια για τους χρωστήρες, την μελάνη και τα μελανοδοχεία, τα χαρτιά και την διαδικασία παραγωγής τους, την σφραγίδα με την υπογραφή του καλλιγράφου. Ακολουθεί το κεφάλαιο για τα μέσα γραφής στον ισλαμικό κόσμο. Εδώ αναφέρονται τα οργανωμένα εργαστήρια αντιγραφής με εξειδικευμένους ανθρώπους, το χειροποίητο χαρτί, και εδώ τα ιδιαίτερα εργαλεία, η κάλαμος με την ευαίσθητη μύτη της, τα μελάνια και τα μελανοδοχεία, οι ισλαμικές σφραγίδες. Περνάει στην γραφίδα από φτερό πουλιού, η διακίνηση και το εμπόριό της , πώς ήταν φτιαχνόταν και πώς εξελίχθηκε στο πέρασμα του χρόνου, πώς συσκευαζόταν, σε χαρτονένια κουτιά των 6 ή 12 τεμαχίων. Ξέχωρη σημασία δίνει στις μύτες των φτερών που χρησιμεύουν για πένες, πράγματα ολότελα ξεχασμένα σήμερα. Μιλάει για τον φορητό εξοπλισμό των γραφέων που έπρεπε να τον φέρουν μαζί τους. Περνάει στο ξύλινο μολύβι, μολυβδοκόντυλο το έλεγαν, την βιομηχανική του παραγωγή και την εξέλιξή του έως ότου πάρουν την μορφή του μολυβιού που ξέρουμε ακόμα, τα μολύβια που ξεχώρισαν, εκείνα που εξυπηρετούν ειδικές χρήσεις, τα χρωματιστά μολύβια, τα εξαρτήματά τους (λαβές, θήκες, κ.ά.). Σβήστρες, γόμες, γομολάστιχες, ξύστρες πάνε με τα μολύβια.
Το επόμενο κεφάλαιο αναφέρεται στις μεταλλικές πένες, την διαδρομή τους, την κατασκευή τους, τους τρόπους κατασκευής τους, εκείνες ειδικής χρήσης, και συνεχίζει με τις γυάλινες, κοκάλινες, πλαστικές πένες τους κονδυλοφόρους και τα εξαρτήματά τους, τα στηρίγματα, και με τις διαδικασίες καθαρίσματος και στεγνώματος (στύπωμα, στουπόχαρτα). Μελάνη, μελανοδοχεία, συσκευασίες, διάσημες και λησμονημένες μάρκες, πόση μελάνη έχει χυθεί πάει να πει πόσα πολλά έχουν γραφεί και ίσως χωρίς να καταλήξουν κάπου. Η πλάκα και το κονδύλιο, ο μαυροπίνακας με την κιμωλία, διδασκαλία γράφοντας στην άμμο. Η επανάσταση των μηχανικών μολυβιών που εξόντωσαν τις ξύστρες, οι στυλογράφοι με πένα σε περιόδους και οι κατασκευαστές τους, οι κασετίνες (δεν επικράτησε η λέξη γραφοθήκη), οι στυλογράφοι διαρκείας όπου καταργείται η μύτη για να μπει στην θέσει της μεταλλική σφαίρα, τα θρανία, τα γραφεία, όλα αυτά στις σελίδες του βιβλιοβιβλίου. Για την καλλιγραφία και την ελληνική καλλιγραφία, για την γραπτή επικοινωνία, την αλληλογραφία, την κουλτούρα της επιστολογραφίας, την τηλεγραφία, την στενογραφία, την γραφή για μη βλέποντες. Και δεν τελειώνει εδώ. Έχει και για την δημιουργία αντιγράφων, χαρτιά αντιγραφής, καρμπόν για γραφομηχανές, τον πολύγραφο οινοπνεύματος. Κλείνει με ελληνόγλωσση και πλούσια ξενόγλωσση βιβλιογραφία.

Ελπίζω να μην σας κούρασα με την αναδρομή στα εργαλεία της γραφής που γίνονται αντικείμενα συλλεκτικά και ίσως κάποτε στο μέλλον να μην είμαστε σε θέση να θυμηθούμε τι έκαναν, πώς δούλευαν. Το πληκτρολόγιο του υπολογιστή είναι το εργαλείο γραφής και όλοι έχουμε μάθει να γράφουμε, πιο αργά ή πιο άνετα, ακολουθώντας την σειρά των γραμμάτων του χωρίς να καταλαβαίνουμε εντελώς την λογική της διάταξής τους και πού κρύβονται σύμβολα που δεν σημειώνονται πάνω στα πλήκτρα του. Με το πληκτρολόγιο κληρονομιά της γραφομηχανής, γράφουμε, αλλάζουμε γραμματοσειρές, σημειώνουμε, αλλάζουμε αλφάβητα, μεγέθη, διατάξεις, αποστάσεις, χρώματα, και, και δίνουμε εντολές, να αποθηκευτεί, να αρχειοθετηθεί, να πάει το κείμενο εκεί σε άλλο υπολογιστή, να κλειδωθεί.