Δευτέρα 21 Ιουνίου 2010

Αντιός!

Και εκεί που ακούω ειδήσεις χθες βράδυ, προχθές βράδυ σήμερα, από εκείνες που όλο μας ταράζουν και μας μπερδεύουν, μια με ταρακουνάει με άλλο τρόπο, πιο άμεσο, πιο προσωπικό. Πέθανε, λέει, ο νομπελίστας Ζοζέ Σαραμάγκου, στα 88 του χρόνια, σπίτι του, το τελευταίο του έργο έχει να κάνει με την ιστορία του αδελφοκτόνου Κάιν, αν το έπιασα σωστά. Πάω στο ράφι Σαραμάγκου και ατενίζω τις ράχες, τις αγγίζω ελαφρά και κάθε που κοντοστέκομαι, ανακαλώ το περιεχόμενο του βιβλίου, χωρίς να το βγάζω από την θέση του. Έτσι η αύρα, η γενική υπόθεση, το προσωπικό ύφος, οι ιδιαίτερες εικόνες και συνειρμοί του ξανάρχονται, μερικά ίσως, επιλεκτικά πάντως. Αισθήματα ευχάριστα με πιάνουν, ευτυχώς έχει γράψει πολλά, ευτυχώς έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά τουλάχιστον 14 βιβλία του, ευτυχώς μερικά είναι πολυσέλιδα και πυκνογραμμένα και ευτυχώς δεν τα έχω διαβάσει και όλα (άρα η κάβα περιέχει εγγυημένη χαρά, να ένα καταφύγιο βρίσκεται εκεί, ένας τόπος αναπλήρωσης, γεμίσματος, ένας μηχανισμός ανακούφισης). Θυμάμαι και τις υπογραμμίσεις, ευρήματα που μου είχαν κάνει εντύπωση, ασήμαντες μικρές ανατροπές του που στρίβουν τις ιστορίες σε άλλες διευθύνσεις, την ειρωνεία της ύπαρξης. Ακόμα και να μην τα διαβάσω, τα γνωρίζω, έχω γνωρίσει τον δημιουργό τους.
Δυστυχώς δεν θα γράψει τίποτα πια. Να αξιολογήσω τώρα αυτό το γεγονός. Είναι γεγονός αναπότρεπτο, μη αντιστρέψιμο και αποτέλεσμά του ότι η παραγωγή τελείωσε. Άντε να έχει αφήσει τίποτα σημειώσεις, κανένα ημερολόγιο, καμιά δυο τρεις ραχοκοκαλιές διηγημάτων ή μυθιστορημάτων που δεν μέστωσαν, δεν πρόλαβαν, ίσως και προσωπική αλληλογραφία, οικογενειακή, ερωτική και επαγγελματική. Άντε να υποθέσουμε ότι θα βρεθεί ένας άνθρωπος να φροντίσει αυτά ή ορισμένα από αυτά να εκδοθούν σε επιμέλεια ενός παλαιού και έμπιστου συνεργάτη του που τον ήξερε καλά, που μπορεί να φανταστεί με σχετική ακρίβεια τι θα έκανε ο ίδιος ο Σαραμάγκου. Όμως, δεν θα είναι το ίδιο όπως όταν ήταν παρών, όταν ζούσε. Δεν θα έχει την τελευταία κουβέντα, θα είναι στο περίπου, μια εκδοχή, ένα ίσως/μαλλον να ήταν και έτσι. Μισοέργα του. Συμβαίνει με τα κατάλοιπα των πνευματικών ανθρώπων.
Δεν θα ξαναγράψει τίποτα φρέσκο, δεν θα σχολιάσει τα τρέχοντα και τα καθημερινά που τόσο του άρεσε να κάνει και πολύ τον ενέπνεαν. Ο μπλογκίστας Σαραμάγκου, ήταν πηγαίος, γενναιόδωρος που δεν είχε θέμα να μοιραστεί και τις σκέψεις του, που δεν φοβόταν μην φθαρεί από την ενασχόληση με τα κοινά και κοινότυπα, αυτά που κουβεντιάζουμε όλοι, στα παράθυρα, στα γραφεία, στις λαϊκές, στα καφενεία, τις καφετέριες και όπου. Που δεν φοβόταν μην και στερέψει και δεν είχε τι να πει, που δεν ανησυχούσε μην επαναλαμβάνεται γιατί κάθε φορά οι πινελιές του παράλλαζαν σε χρώματα και υφή. Χασούρα μου βγάζει εδώ.
Τέλος πάντων, αρέσει και διαβάζεται άρα δεν θα ξεχαστεί εύκολα, έχει μπει και σε κατατάξεις επιτυχίας όπως είναι το Νόμπελ και τον ξέρουμε ποιος ήταν, τι έκανε, τι έγραψε, πώς έζησε. Την διαφορά όμως θα κάνει όχι μόνον άμα διαβάζεται μα αν μπολιάσει άλλους με την ουσία της γραφής του, και αν η σκέψη του χωνευτεί τόσο σε αυτό που ονομάζουμε κοινή πολιτιστική κληρονομιά μας που θα γίνει αυτονόητη, δεδομένη και εντέλει ανώνυμη.
Η είδηση παίζει και ξαναπαίζει στα μέσα ενημέρωσης. Σίγουρα θα γραφτούν αφιερώματα στις εφημερίδες, θα προβληθούν παλαιότερες συνεντεύξεις, τα βιβλία του θα στηθούν στις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων φάτσα κάρτα, οι εκδόσεις Καστανιώτη θα πάρουν ανάσα στους δύσκολους για βιβλία καιρούς. Θα γίνουν παραγγελίες στις αποθήκες για να ενισχυθεί το στοκ, αντίτυπα θα χαριστούν ως καλοκαιρινό επίκαιρο δώρο, θα συσκευαστούν στις αποσκευές διακοπών για να διαβαστούν τον ελεύθερο χρόνο παραγκωνίζοντας σε ορισμένες περιπτώσεις τις προγραμματισμένες αναγνώσεις, θα ξαναμπεί στις συζητήσεις όσων έχουν διαβάσει Σαραμάγκου και όσων έχουν δει τα αφιερώματα και τις κριτικές.
Θα γράψουν πολλοί και στα blog, έγραψα και εγώ….

Παρασκευή 11 Ιουνίου 2010


Ψάχνω λίγες λέξεις, ξένες λέξεις, να κρυφτώ από πίσω σαν να θέλω να γίνουν ασπίδα.
Μου λείπουν τα βιβλία μου. Κάθε φορά ξέρω ότι είναι εκεί έτοιμα να στολίσουν με ωραίες λέξεις τις σκέψεις μου. Πάντα έχουν να μου δώσουν τις λέξεις που δε βρίσκω.
Τώρα είναι εκεί και εγώ είμαι αλλού.
Καταφεύγω στην παγκόσμια βιβλιοθήκη και ψάχνω μανιωδώς όμορφους στίχους, είπα, για καταφύγιο, χωρίς να φθονώ. Διαλέγω στίχους όχι για να μιλήσω αλλά σαν τοίχο για να κρύψω το πρόσωπό μου, θα συμφωνήσω με τον Αναγνωστάκη διαφωνώντας με τον Καρυωτάκη. Και ανάμεσα στους στίχους βρίσκω λέξεις που φτιάχνουν ορισμούς, ποιητές να μιλάνε για την ποίηση. Σαν να προσπαθούν να μου φτιάξουν τη διάθεση, τα καταφέρνουν μια χαρά.
Διαβάζω από εδώ, διαβάζω από εκεί και το ένα link με οδηγεί σε άλλες λέξεις.
Πάλι θα δανειστώ τα χρώματα της Δημουλά, έτσι για δώρο, δική μου ασπίδα:

Μονόκλινο σύμπτωμα

Aπορούν κάθε φορά οι ξενοδόχοι
που ζητώ μονόκλινο δωμάτιο στην πρόσοψη.
Mε κοιτάζουν σαν ν' απαιτώ θάνατο με θέα.

Έβαλα ενέχυρο τη θάλασσα
κι είπα να κάνω φέτος διακοπές σε βουνό
μη και ξορκίσουν τα θροΐσματα τους δάσους
εκείνο το δαιμονισμένο σύνδρομο επιστροφής
που κυριεύει αυτοστιγμεί κάθε διαφυγή μου.
Aν μ' αγκαλιάσει σκέφτηκα ενός δέντρου
ο σάτυρος κορμός μπορεί και να ριζώσω.

Kαι στο βουνό τα ίδια.
Σαν να 'ταν σιδερένιο το δωμάτιο
κι ο καθαρός ανάλαφρος αέρας απέπνεε κλειδαριά.
Nα ξεκλειδώσω πάλευα με τα ηρεμιστικά μου
αλλά εκείνα ήτανε πιο άρρωστα από μένα.
Tα ίδια που έγιναν στην Πύλο
η ίδια άτακτος φυγή πρόπερσι από τη Σύρο
στην Kαλαμάτα πέρσι τρισχειρότερα
γεμάτο το τραίνο και θέλανε τα κλάματα
να πάμε πίσω στην Aθήνα με τα πόδια.
Tέτοια μανία καταδιώξεώς μου κυριεύει τους τόπους.

Nα μου λείπει η απουσία σου;
Δεν έρχεται μαζί μου την αφήνω σπίτι.
Όρος ρητός της αλλαγής να μην ακολουθήσει.

Άπληστο που είσαι Aνεξήγητο.
Tόση διαφάνεια καταπάτησες για τη διασφάλισή σου
κι έκανες θέρετρό σου τώρα
αυτό το ανεξήγητο σύμπτωμα εχθρικό μου.
Nα επιστρέφω αμέσως. Mε λεωφορείο ταξί
αν πετύχω κανένα φεγγάρι που επιστρέφει κι εκείνο
στην πιάτσα του αδειανό.

Oλέθρια συνήθεια. Όχι τίποτ' άλλο
μα αν δεν μ' αρέσει να δούμε πώς θα επιστρέψω
από τον κάτω κόσμο σου Aνεξήγητο.

Ακόμη λυπάμαι που τα άπαντα της Δημουλά δεν έχουν μπει στη βιβλιοθήκη μου, αλλά σε ποια βιβλιοθήκη μου...

Δευτέρα 7 Ιουνίου 2010

Λόγια

Και το σκηνικό της κάθετης πτώσης, αβεβαιότητας και φόβου συνεχίζεται, επιτείνεται μάλιστα, με την αδιάκοπη ροή γεγονότων απρόβλεπτων που ανακοινώνονται, αποκαλύπτονται και συμβαίνουν. Είμαστε, λοιπόν, θεατές-μάρτυρες που μπερδεμένοι, μουδιασμένοι πηγαιοερχόμαστε, εκτελώντας μηχανικά την καθημερινότητά μας. Ανήκουμε στην μερίδα των παθητικών δεκτών που περιμένουμε να πάθουμε ό,τι θα πάθουν όλοι αφού βρισκόμαστε μαζί πάνω στο ίδιο καράβι ή ανήκουμε στην ομάδα που εμποδίζει τα καράβια να δέσουν στον Πειραιά, πιστεύοντας ότι έτσι διορθώνουμε τα μύρια κακά του συστήματος εκμετάλλευσης ή ανήκουμε στην ομάδα που δείχνουν με το δάχτυλο ψάχνοντας υπεύθυνους, ένοχους… Δημιουργικά όλα αυτά; Αποτελεσματικά; Δεν νομίζω. Και τότε τι;
Θα δανειστώ τα λόγια και την στάση του Howard Zinn, ομότιμου καθηγητή Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Βοστόνης των ΗΠΑ, γεννημένου το 1922 στην Νέα Υόρκη. Λόγια που είπε ο ίδιος στην Ελλάδα, στο Γαλλικό Ινστιτούτο της Αθήνας και την Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, πέρσι, τον Μάιο του 2009. Τίτλος της ομιλίας του ήταν «Η δράση των πολιτών ως προϋπόθεση της δημοκρατίας» (εκδόσεις Αιώρα, Δεκέμβριος 2009), άρα και μόνο από τον τίτλο καταλαβαίνουμε ότι απαιτείται η δράση των ατόμων που αποτελούν την πόλη, την κοινωνία για να πλησιάσουμε την δημοκρατία, όχι στα λόγια, σαν ταμπέλα, σαν διαδικασία μαγειρεμένη και μάλιστα προμαγειρεμένη. Η βία, ακόμα και η δικαιολογημένη δεν συγκαταλέγεται στις επιλογές του γιατί «η βία από τη φύση της δηλητηριάζει την ψυχή του ανθρώπου που την χρησιμοποιεί».
Και από εδώ και κάτω απλά θα παραθέσω χωρίς ενδιάμεσα σχόλια ή αναδιατυπώσεις:
«Και αυτό που μας μαθαίνει η Ιστορία είναι ότι ακόμα και η πιο μικρή δράση έχει σημασία. Είναι σημαντικό να το ξέρουμε, γιατί συχνά ο κόσμος πιστεύει ότι πρέπει να κάνει κάτι ηρωικό για να αλλάξουν τα πράγματα. Ε, λοιπόν, ναι, υπάρχουν κάποιοι που κάνουν ηρωικές πράξεις αλλά οι περισσότεροι δεν κάνουν ηρωικές πράξεις. Δεν είναι οι ηρωικές πράξεις που φέρνουν τα κοινωνικά κινήματα. Τα μεγάλα κοινωνικά κινήματα, που πετυχαίνουν κάτι, εμφανίζονται επειδή εκατομμύρια άνθρωποι κάνουν μικρά πράγματα και σε συγκεκριμένες στιγμές στην Ιστορία όλα αυτά τα μικρά πράγματα αθροίζονται και τότε κάτι καλό συμβαίνει, τότε έρχεται η αλλαγή.»
Και παρόλο που μόλις είπα ότι δεν θα σχολιάσω μου ήρθαν στο μυαλό εικόνες χειροκροτημάτων. Εκεί που καθόμαστε σε ένα, όποιο να είναι ακροατήριο, ακούγεται από κάπου ένα χειροκρότημα. Άλλοτε, ανάλογα, παρασέρνει το σύνολο και μεταδίδεται από άκρη σε άκρη, άλλοτε μένει μοναχικό και απομονωμένο, άλλοτε πιάνει εκεί κοντά ένα γύρο και σύντομα σβήνει, σαν οι διπλανοί από ντροπή μα χωρίς πίστη προς αυτόν που ξεκίνησε να ακολούθησαν. Έτσι κάπως φτιάχνω και τον μηχανισμό διάδοσης των μικρών μη ηρωικών πράξεων, αθόρυβων μα υπαρκτών που μπορούν συμβάλλουν στην κοινωνική γαλήνη και να εξαπλωθούν και να εδραιωθούν.
Ο Zinn έκλεισε την ομιλία λέγοντας:
«Και κάτι ακόμα: αν συμμετέχετε σ’ ένα κίνημα , έστω και με την πιο μικρή πράξη, αν συμμετέχετε στον αγώνα για μια πραγματική δημοκρατία, είτε η προσπάθεια αυτή στεφτεί άμεσα με επιτυχία είτε όχι, είτε κερδίσετε μια νίκη είτε όχι, αύριο ή την επόμενη εβδομάδα ή τον επόμενο μήνα, απλώς και μόνο με τη συμμετοχή σας στον αγώνα, η ζωή σας θα γίνει καλύτερη, θα αποκτήσει νόημα, η ζωή σας θα γίνει πιο ενδιαφέρουσα.»
Αυτό που εμείς λέμε καβαφική «Ιθάκη», ότι η διαδρομή, η προσπάθεια είναι εξίσου σημαντική αν όχι και πιο από την τελική άφιξη στο νησί των στόχων.
Και αν η ανακούφιση είναι δουλειά των φιλοσόφων, ανακούφιση βρίσκω εδώ από έναν ιστορικό που αντλεί από το παρελθόν και εμπλέκεται ενεργά στο παρόν.
Αυτή η ανάρτηση δεν είναι βιβλιοβιβλιοανάρτηση, το ξέρω μην νομίζετε, αλλά δεν μου έβγαινε αλλιώς.